نقش دامپزشکی در تامین سلامت و امنیت غذایی

کرمان سلامت/ دکتر محسن عسکرپور / دامپزشک

امنیت غذایی و ایمنی غذا از واژه های مهم و کاربردی است که امروزه در اسناد توسعه ای به آن پرداخته شده و از سوی مسوولان به کار گرفته می‌شود. امنیت غذایی به دسترسی همه افراد یک جامعه، در تمام ادوار عمر، به غذای کافی و سالم برای داشتن زندگی سالم و فعال گفته می‌شود.

ایمنی غذایی یعنی: اطمینان از این که غذایی که مردم جامعه استفاده می‌کنند به طور کامل سالم و فاقد هرگونه آلودگی باشد؛ این آلودگی می‌تواند شامل آلودگی میکروبی، انگلی و یا شیمیایی باشد. بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر با گسترش تکنولوژی و افزایش مصرف افزودنی‌ها، آفت کش ها، آنتی بیوتیک ها و هورمون ها در تولید مواد غذایی در کشورهای در حال پیشرفت، اثرات سو و انکارناپذیری بر سلامت انسان‌ها به وجود آمده ‌است. این آلودگی‌ها و بیماری شامل بروز انواع ناهنجاری‌های مادرزادی و سرطان ها به ویژه در کودکان می‌باشد. براساس آمار، میزان وقوع مسمومیت های ناشی از آلودگی غذا در کشورهای در حال پیشرفت ۱۳درصد بیشتر از کشورهای صنعتی است.

از بین رفتن بخش زیادی از محصولات کشاورزی و اتلاف آن‌ها از چرخه تولید تا مصرف رایج می‌باشد، به طور متوسط ۳۵ درصد از محصولات کشاروزی در ایران و در مراحل گوناگون ضایع می‌شوند و این مقدار غذای ۱۵ تا ۲۰ میلیون نفر از جمعیت کشور است.

در رابطه با محصولات دامی تولید مواد اولیه سالم از دام زنده سالم آغاز می‌گردد. بازرسی قبل و پس از کشتار زمان تولید گوشت و معاینه دام‌های شیری در زمان تولید شیر و به کار بستن روش‌های صحیح و بهداشتی دوشش و سردکردن شیر از جمله اقدامات ضروری برای جلوگیری از رشد ریززنده‌ها و تغییرات شیمیایی نامطلوب در محصول و به عبارت دیگر افزایش کیفیت و ماندگاری آن می‌باشد. در رابطه با مواد غذایی با منشا گیاهی، باید محیط را برای رشد و نمو و تکثیر آفت‌ها و عامل‌های بیماری زا نامساعد ساخت. از روش‌های کاهش ضایعات قبل از برداشت محصولات کشاورزی، می‌توان به تناوب یا گردش زراعی، شخم و از بین بردن بقایای محصول و گیاهان خودرو، تاریخ کاشت مناسب، انتخاب بذر، نهال سالم و استفاده از گونه‌ها و ارقام مقاوم در برابر آسیب حشرات و بیماری‌ها، ضدعفونی کردن خاک و استفاده از مقادیر مناسب کود اشاره کرد.

نقش مراحل گوناگون تولید در اتلاف محصولات دامی و اقدامات پیشگیرانه دامپزشکی:

پرورش دام

به طور کلی می توان گفت از دام سالم محصولات دامی سالم به دست می آید. قابل ذکر است منظور از دام در واقع انواع دام سبک و سنگین(گاو، شتر، گوسفند)، طیور، آبزیان و زنبور عسل می باشد. دامپزشکی به عنوان تنها متولی تامین سلامت دام نقش مهمی در پیشگری از کاهش تولید و اتلاف محصولات دامی دارد. دامپزشکان از طریق شناخت عوامل تهدیدکننده سلامت دام، تقسیم بندی مناطق مختلف از نظر ریسک بیماری ها، ارزیابی تاثیر بیماری بر حیات و سلامت دام و انسان و کاهش تولیدات دام، اقدام به اتخاذ راه کارهای مناسب جهت کاهش خسارات وارده به تولیدات دامی می نمایند.

در جهت نیل به این مهم اقداماتی مانند: نظارت بر  بهداشت و سلامت دام در تمام مراحل پرورش  از طریق بازدید های میدانی و نمونه برداری جهت بررسی آزمایشگاهی سلامت گله، اجرای برنامه آموزشی و ارایه مشاوره و راهنمایی های لازم به منظور ارتقا سطح آگاهی دامداران، پایش بیماری ها از طریق سیستم های به روز GIS، انجام عملیات واکسیناسیون بر علیه بیماری های مختلف، نظارت بر تولید خوراک بهداشتی دام و درمان دام های  بیمار و آسیب دیده از مهم ترین اقدامات صورت گرفته می باشد.

یکی دیگر از اقدامات دامپزشکی در راستای این هدف کنترل تردد دام ها از طریق اعمال ضوابط قرنطینه ایی مانند: صدور دفترچه حمل برای خودروهای حمل دام زنده، صدورگواهی حمل برای محموله های دام زنده و ایجاد پست های قرنطینه می باشد.

استحصال فراورده خام دامی

منظور از استحصال فراورده خام دامی در واقع تولید این فراوردها از دام زنده می باشد که شامل مواردی چون: کشتار دام، صید، دوشش شیر ، جمع آوری عسل و… می باشد.

پس از تامین سلامت دام، استحصال بهداشتی فراوردهای خام دامی در جهت تامین سلامت این فراوردها از اهمیت زیادی برخوردار است به طوری که می بایست بر کشتار دام و طیور در کشتارگاه ها(قبل و بعد از کشتار)، بهداشت شیر دوش و… نظارت صورت گیرد.

دامپزشکی با استقرار نیروهای متخصص در کشتارگاه های دام و طیور، نظارت های منظم بر سایر مراکز مرتبط و هم چنین برگزاری دوره های آموزشی در جهت پیشگیری از اتلاف فراوردهای خام دامی و تامین امنیت غذایی گام بر می دارد.

ج- نظارت بر حمل و نقل خام دامی

پس از استحصال فراوردهای خام دامی نظارت بر حمل و نقل بهداشتی این فراوردها از طریق صدور دفترچه برای خودروهای حمل، نظارت بر سلامت فراورده بارگیری شده و صدور گواهی حمل برای این فراورده در مبدا و نظارت بر سلامت فراورده در زمان تخلیه از طریق بازدید محموله توسط کارشناسان در مقصد گواهی و تایید گواهی حمل در سیستم یکپارچه قرنطینه مهم ترین اقدام دامپزشکی می باشد که می تواند متضمن سلامت فراوردهای خام دامی و پیشگیری از اتلاف این فراوردها طی پروسه حمل و نقل می باشد.

د- نگهداری، فراوری و عرضه فراوردهای خام دامی

نگهدار غیر اصولی و عدم رعایت نکات بهداشتی در زمان فرآوری و عرضه از عمده ترین دلایل اتلاف فراوردهای خام دامی است. همان طور که ذکر شد اتلاف فراوردهای خام دامی(گوشت، شیر، تخم مرغ، عسل و…) می تواند موجب به هدر رفتن منابع غذایی و تهدیدی برای امنیت غذایی شود.

در بخش نگهداری و فراوری نیز دامپزشکی از طریق اسقرار نیروهای متخصص به عنوان مسول فنی در سردخانه ها به عنوان مراکز نگهداری و هم چنین درکارگاه ها و مراکز فرآوری بر سلامت این فراوردها نظارت می کند.

در بخش عرضه کارشناسان متخصص دامپزشکی از طریق نظارت مستمر و دوره ایی بر مراکز عرضه مانند قصابی ها، مراکز عرضه مرغ و ماهی، رستوران ها، کبابی ها و… از سلامت فراوردهای این مراکز اطمینان حاصل نموده و از به هدر رفتن سرمایه های موجود پیشگیری می نماید.

آموزش بهره بردارن در تمام مراحل ذکر شده از اهمیت بالایی برخوردار است که می تواند با کمترین هزینه باعث کاهش اتلاف فراوردهای غذایی شود. در این راستا علاوه بر آموزش هایی که کارشناسان دامپزشکی در محل مراکز یاد شده به مسولین و کارگران این مراکز می دهند، دوره های آموزشی به فراخور در سطح شهرستان ها برای صاحبان مشاغل مرتبط با دامپزشکی برگزار می شود.

با عنایت به اینکه گوشت، لبنیات و تخم مرغ از ارکان غذای مردم می باشند و با توجه به مطالب بالا باید به این نکته اشاره نمود که دامپزشکی تنها نهادی است که در تمام مراحل تولید تا عرضه این فراوردها نظارت داشته و نقش این نهاد در تامین امنیت غذایی بی بدیل می باشد. البته قابل ذکر است: دامپزشکی در مسیر تحقق این اهداف نیازمند همکاری های بین بخش سایر دستگاه ها و ارگان ها مانند استانداری، دادستانی، تعزیرات، فرمانداری، شهرداری، جهاد کشاورزی، بهداشت، موسسه استاندارد، موسسه سرم و واکسن سازی رازی و … می باشد و به طور کلی تامین امنیت و ایمنی غذا بدون همکاری بین بخشی مناسب امکان پذیر نبوده، لذا مسولین ذیربط می بایست به این مهم اهتمام جدی داشته باشند.